Dagboek van een lezer 4

Woord vooraf van MM: Mijn dochter wil dat ik de titel van Harriet Beecher Stowe’s bekendste boek, De negerhut van Oom Tom, niet gebruik. Maar ik kan de juiste titel uit 1853 toch niet veranderen, ook al staat het n -woord niet in de oorspronkelijke titel? De kinderversies van het boek hebben een neutralere titel (De hut van Oom Tom en Een kijkje in de hut van Oom Tom). Nu pretendeer ik de gedachten van een lezer uit 1853 weer te geven. Die gebruikte het n-woord zonder enige gêne, en evenmin omzwachtelde hij het woord ‘slaaf’. Rond 1840 was in Nederland de abolitiebeweging op gang gekomen, na bezoeken van leden van de British and Foreign Anti-Slavery Society. De Maatschappij ter bevordering van de afschaffing van de slavernij werd in 1842 opgericht. Zowel van orthodox-protestantse als liberale zijde kreeg koning Willem II petities om de slavernij in de Nederlandse koloniën af te schaffen. Maar de koning en zijn ministers zagen hier geen heil in: economisch niet, en ook vreesden ze een opstand van tot slaaf gemaakten in de koloniën, als deze lucht kregen van acties in Nederland. De beweging kwam pas goed op gang na de verschijning van het boek van Harriet Beecher Stowe, Uncle Tom’s Cabin, dat in 1852 in Amerika als boek verschenen was, nadat het eerst als feuilleton opzien gebaard had. Er kwam al begin 1853 een vertaling uit onder de titel De negerhut, een verhaal uit het slavenleven in Noord-Amerika, en binnen datzelfde jaar waren er al vier drukken nodig, en het volgende jaar nog twee. De eerste druk kostte nog f 7,90, een gigantisch bedrag indertijd, maar de vierde druk was een volksuitgave die voor 90 cent op de markt kwam. De lezeres die ik aan het woord laat, spreekt vanuit een filantropisch verlicht gemoed, met mededogen, zonder zich bewust te zijn van de vooroordelen en aannames die ze hanteert.

Voor kinderen

Met mijn vriendin had ik het over nieuwe boeken voor onze leeskring. Ik had al  gehoord dat De negerhut van Oom Tom zo mooi zou zijn, dus ik stelde voor om die titel te bestellen. Toen zei Olga dat het echt een boek was om zelf aan te schaffen, want ik zou het boek zeker willen herlezen als ik het eenmaal had. Dus heb ik mijn echtgenoot gevraagd of hij eens naar Muller wilde lopen. Ik meen dat hij net een voordeeltje heeft gehad met zijn coupons, dus dat kon er wel af. Enfin, ik ben er een paar dagen geleden in begonnen en ik kon het niet wegleggen en ik heb geschreid alsof ik zelf Elize was die zo achtervolgd werd. Ik was me er eigenlijk niet van bewust dat slaven zo’n erbarmelijk leven hebben en nu weet ik wel dat ik dominee ga steunen die lid is van de Maatschappij ter Bevordering van de Afschaffing der Slavernij. Hij heeft daar in de kerk ook al over gepreekt en hij meent dat slavernij niet met het Christelijk geloof te verenigen is. Hij preekte dat zelfs Isaac da Costa, die vroeger vond dat slavernij door God ingesteld was, nu daartegen is en overtuigd is dat God niet wil dat een mens eigendom is van een ander. Ik kan me alleen niet voorstellen dat op de Nederlandse plantages in Oost- en West-Indië ook zo met slaven omgegaan wordt als in Amerika.

Eerste druk

Nu is het bijzondere van De negerhut dat de schrijfster niet alleen slechte plantage-eigenaren beschrijft, maar ook goede, die hun slaven behandelen zoals ze gewone bedienden behandelen. Het is dus echt geen zwart-wit verhaal met alleen maar goede mensen aan de ene kant en schurken aan de andere. Het verhaal gaat om de slaven Eliza, haar man George en hun zoontje Harry, en oom Tom. George werkt bij een kwaadaardige eigenaar; Oom Tom, Eliza en Harry zitten bij een goedaardige heer. Maar die man heeft schulden en tegen zijn zin verkoopt hij Oom Tom en het kind. Dat kind is zo’n leuk zwart mannetje dat alles kan wat die mensen zo goed kunnen, zoals dansen en grimassen trekken. Eliza vlucht met het jongetje en uiteindelijk komen ze samen bij George, die ook van zijn plantage gevlucht is, en na verschrikkelijke achtervolgingen komen ze in Canada goed terecht. Daar komen steeds meer gevluchte slaven aan en dan ontmoet Eliza voor het eerst van haar leven haar moeder. De hele familie reist nu naar Liberia, de republiek in Afrika die opgericht is door uit Amerika gevluchte slaven.

Tom vergaat het veel slechter. Eerst valt het nog mee, als hij wordt gekocht door een rechtvaardige planter. Maar als deze sterft, verkoopt zijn vrouw alle slaven via een veiling aan de wreedst denkbare plantagehouder. Tom weigert andere slaven te verraden die gevlucht zijn, en dan laat de plantagehouder hem verschrikkelijk martelen. Op zijn sterfbed komt de zoon van zijn eerste eigenaar langs, omdat hij een brief heeft ontvangen over Toms verschrikkelijke lot. De zoon is zo geschokt dat hij besluit alle slaven van zijn plantage de vrijheid te geven.

Ik vond het prettig om eens een boek te lezen dat echt over deze tijd gaat. Al die historische romans gaan op den duur toch vervelen. Wat ik ook zo prettig vond is dat het niet zo helemaal alleen over Nederland gaat, want andere boeken over nu, zoals de Camera Obscura of De oudejaarsavond zijn alleen leuk voor Nederlandse lezers, terwijl ik nu een boek gelezen heb dat wel honderdduizend mensen in de hele wereld kennen.